Επιμέλεια: Ελπίδα Καραμπά και Γλυκερία Σταθοπούλου
Παραγωγή:
The Symptom Projects
Παλαιό
Νοσοκομείο Άμφισσας
Εγκαίνια:
Σάββατο 7 Οκτωβρίου 2017, στο Παλαιό Νοσοκομείο Άμφισσας
Διάρκεια
έκθεσης: 7 - 22 Οκτωβρίου, 2017
Ώρες
λειτουργίας: καθημερινά 18.00 - 22.00
Η ιδέα του τουρισμού είναι ιδιαίτερα συνδεδεμένη με την
Ελλάδα, καθώς η Ελλάδα μαζί με την Ιταλία υπήρξαν παραδοσιακοί προορισμοί
ταξιδιού πολύ πριν οργανωθεί η μετανεωτερική βιομηχανία του τουρισμού. Στον 20ο
αιώνα η βιομηχανία του τουρισμού συνδέθηκε με κομβικά ζητήματα που καθόρισαν τη
φυσιογνωμία του. Οι μετακινήσεις για την υγεία, την έκθεση στον ήλιο και την
παραμονή στη θάλασσα, σχετίστηκαν ιδιαίτερα με την επούλωση ασθενειών που
ταλάνισαν το πρώτο μισό του 20ου αιώνα, πριν γίνουν τρόπος διασκέδασης για τη
(μίκρο)μεσαία τάξη και να συνδεθούν με τις πληρωμένες άδειες διακοπών, την
αύξηση του ελεύθερου χρόνου αλλά ταυτόχρονα να αποτελέσουν τρόπο
υπεραναπλήρωσης και αποζημίωσης, που συνδέουν τα τουριστικά κίνητρα με τις
ελλείψεις που προκύπτουν από την καθημερινή ζωή αυτών των στρωμάτων. Μετά τον
δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο τα ταξίδια προωθήθηκαν ως μέρος της διπλωματίας, ενώ η
επανάσταση των μέσων μεταφοράς επέκτεινε στις μάζες το δικαίωμα του ταξιδιού. Ο
τουρισμός επέτρεψε σε πλήθος ανθρώπων να ικανοποιήσουν την περιέργεια τους, να
διευρύνουν τους ορίζοντες τους και να διεκδικήσουν το δικαίωμα τους στην
καλοπέραση. Ταυτόχρονα όμως, το ταξίδι και ο τουρισμός συνδέθηκαν άρρηκτα με
την οικονομία του θεάματος, με τις πρακτικές θεσμοθετημένης συμπεριφοράς
εμφυτευμένες σε ένα σύνολο συμβάσεων που περιλαμβάνουν το θεάσθαι, τα
αξιοθέατα, τη φωτογραφία, την αγορά σουβενίρ αλλά και την παγκοσμιοποιημένη
οικονομία, που σαρώνει με τον ίδιο τρόπο το Κολλοσαίο, τη Ντίσνεϊλαντ, το
Τσερνομπίλ και το Νταχάου.
Είναι γνωστό πως η συνθήκη αυτή συμπεριλαμβάνει μια
στοιχειώδη σκηνοθεσία από τους ενορχηστρωτές της εμπειρίας. Για να παραφράσουμε
τον Μπάουμαν, εκεί, τα κάθε ειδών δολώματα δίνουν την εντύπωση επιθυμιών, οι
πιέσεις την εντύπωση προθέσεων, η αποπλάνηση την εντύπωση της λήψης αποφάσεων·
στα τουριστικά κέντρα, στη κατανάλωση εμπειριών και συσσώρευσης αναμνηστικών, η
εξάρτηση διαλύεται μες την ελευθερία, και η ελευθερία αναζητεί την εξάρτηση. Αυτή
η στοιχειώδης σκηνοθεσία κάνει τον κόσμο να μοιάζει απέραντα ήπιος, πειθήνιος
στις επιθυμίες και στις ιδιοτροπίες του τουρίστα, έτοιμος να τον εξυπηρετήσει. “Ο
αισθητικοποιημένος κόσμος είναι ο κόσμος που κατοικείται από τους τουρίστες”.
Σήμερα, οι τόποι δεν δύναται να γίνουν πλέον κατανοητοί
ως αυτάρκεις ή ως τα σημεία όπου βιώνεται το μεγαλύτερο μέρος της ζωής ενός
ανθρώπου. Μοιάζουν περισσότερο με περιοχές ροής με πορώδη όρια που
χαρακτηρίζονται από ρευστότητα. Ο τουρισμός αποτελεί μια σημαντική πτυχή της
παγκοσμιοποίησης, όντας μέρος ενός υποσυνόλου μιας μεγάλης και ετερογενούς
παγκόσμιας δραστηριότητας ή κινητικότητας, η οποία περιλαμβάνει επίσης τη
μετανάστευση, την παλιννόστηση, τη διασπορά και άλλες υποχρεωτικές καθώς και
εθελοντικές μορφές μετακίνησης. Η έννοια του "ανήκειν" σε σχέση με το
χώρο, τίθεται υπό αμφισβήτηση, ενόψει του προβληματικού χαρακτήρα
κατηγοριοποιήσεων όπως το τοπικά προσδιορισμένο δίπολο οικοδεσπότης/επισκέπτης
το οποίο αποτελούσε βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνικής σχέσης του τουριστικού
συστήματος, καθώς και ενόψει της χάραξης άλλων παρόμοιων σταθερών ταυτοτικών
ορίων. Οι ταυτότητες συνεχώς συγκροτούνται, αναπαράγονται και ανταγωνίζονται σε
συγκεκριμένες στιγμές και συγκεκριμένα μέρη, διαμέσου πρακτικών, ενσώματων
προδιαθέσεων και Λόγων. Οι τύποι του περιηγητή, του πλάνητα, του τουρίστα, του
μετανάστη, συμπυκνώνουν το πρόταγμα της μετανεωτερικότητας που υποκινείται από
την αγωνία του περιορισμού και της σταθερότητας, μέχρις ότου, όμως, αυτό να
βρει την δαιμονική του έκφραση στην επισφαλή εργασία και σε κάθε είδους
απορυθμίσεις σταθερών που αναλάμβαναν τη δέσμευση για μια στοιχειώδη ποιότητας
ζωής. Κάτι, που συνδέεται άμεσα με συχνά απάνθρωπα, σκληρή τουριστική εργασία,
υπογραμμίζοντας ότι οι οικονομικές σχέσεις και οι ανισότητες είναι αυτές που
κυρίως προσδιορίζουν την ταυτότητα μας στη μετανεωτερική συνθήκη.
Ως ένα από τα σημεία διαπλοκής και αλληλεπίδρασης του
τοπικού με το παγκόσμιο, ή ακόμα και ως μιας σχηματικής αντιπαράθεσής τους, ο
τουρισμός φαίνεται να είναι το ιδανικό εκείνο πρίσμα, μέσω του οποίου μπορούν
να εξεταστούν διάφορες εκφάνσεις του τοπικού, του υπερτοπικού, της ταυτότητας,
της ετερότητας, της πολιτιστικής κληρονομιάς, της εμπορευματοποίησης και της
παγκόσμιας κυκλοφορίας των ανθρώπων, εικόνων και κεφαλαίων. Διαμορφώνει το
πεδίο πάνω στο οποίο εκφράζονται, σημασιολογούνται και επιτελούνται διάφορες
εθνικές, τοπικές, έμφυλες, εργασιακές ταυτότητες και κοινωνικοί ρόλοι, καθώς
και επαναπροσδιορίζονται οι ταυτότητες των χώρων και των τοπικών κοινοτήτων
υποδοχής. Οι τουριστικοί προορισμοί και τα αξιοθέατα, μπορούν να θεωρηθούν ως
κόμβοι μιας επανάληψης επιτελεστικών πράξεων (ο θαυμασμός ενός αξιοθέατου, η
ρομαντικοποίηση μια τοποθεσίας κ.α.) και του κατακερματισμού του χρόνου σε
επεισόδια. Οι τόποι εμπλέκονται σε πολύπλοκα δίκτυα σχεσιακότητας, όπου
οικοδεσπότες, επισκέπτες, κτίσματα και αντικείμενα συνδέονται για να
επιτελέσουν ορισμένες αναπαραστάσεις. Οι προορισμοί αυτοί συχνά αποτελούν
ιζηματογενείς συσσωρεύσεις αυτών των επιτελέσεων.
Ο μαζικός τουρισμός και η αναπτυξιακή του κατεύθυνση,
έχει δεχτεί πολλές κριτικές ανά τα χρόνια για τις αρνητικές συνέπειες που
επιφέρει στις τοπικές κοινωνίες. Επίσης, πλέον θεωρείται δεδομένο ότι ο
τουρισμός γενικά βασίζεται στην αντίληψη περί ετεροτήτων, αποτελώντας και ο
ίδιος παράγοντα διαμόρφωσης και κατασκευής ετεροτήτων και ανισοτήτων. Στην
Ελλάδα ο τουρισμός γίνεται σε μεγάλο βαθμό αντιληπτός ως μια μορφή οικονομικής
ανάπτυξης που ενθαρρύνεται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ το ζήτημα της προώθησης
του ελληνικού τουρισμού και της ανάδειξης του τόπου και της πολιτιστικής
κληρονομιάς ήταν και παραμένει να είναι κυρίαρχο στην πολιτική της χώρας. Η
κατεύθυνση στρατηγικών προώθησης του τουρισμού συνεχίζει να ενεργοποιείται σε
μεγάλο βαθμό μεταξύ της καπιταλιστικής αξιοποίησης και εμπορευματοποίησης του
αρχαίου (και της συνεχούς αναστήλωσης και επιτελεστικής προστασίας της
πολιτιστικής κληρονομιάς) και της προώθησης της
Ελλάδας ως μεθοριακής ζώνης τέρψης.
Σήμερα η Ελλάδα αποτελεί για ακόμα μια φορά έναν θελκτικό
προορισμό, μέσα όμως και από την εξωτική εικόνα που σχηματίζει για πολλούς η
οικονομική κρίση. Σε αυτή τη συγκυρία, το ζήτημα του τουρισμού θέτει μια σειρά
από κρίσιμα ερωτήματα, που αφορούν τον τρόπο με τον οποίο οι κυρίαρχες
αφηγήσεις προσδιορίζουν την πολιτική θέση και αναπαράγουν συγκεκριμένες σχέσεις
εξουσίας ανάμεσα στις διάφορες ‘τοποθεσίες’, όπως αυτές του Βορρά και του
Νότου. Η
εμμονή της Ελλάδας να υπερποσδιορίζεται σχεδόν αποκλειστικά από το ένδοξο
παρελθόν της και να μην επενδύει προγραμματικά στην προώθηση, την προβολή και
την πολιτική αξιοποίηση του σύγχρονου καλλιτεχνικού, διανοητικού, επιστημονικού
και άλλου δυναμικού της, μάλλον συμβάλουν σε μια ρομαντικοποιημένη και γι’ αυτό
αδύναμη θέση, παρά στην ανάληψη μιας δυναμικής συσχέτισης με άλλες τοπικότητες.
Με την ευκαιρία της έκθεσης, καλούμε στην Άμφισσα
καλλιτέχνες να δουλέψουν πάνω στο θέμα του τουρισμού, θέτοντας φανερά και
λανθάνοντα ζητήματα που συνδέονται με την ιδέα και την ιστορία του τουρισμού ως
μέρους μιας ευρύτερης βιομηχανίας, της πολιτικής και της οικονομίας, που
επεκτείνονται σε ζητήματα του τοπικού και του παγκόσμιου, σε ζητήματα
ταυτότητας, κοινωνικών ρόλων, αναπαραστάσεων και φυσικών ή νοητικών κατασκευών.
Οι καλλιτέχνες της έκθεσης προσεγγίζουν το ζήτημα του τουρισμού μέσα από
ποικίλα πρίσματα. Μέσα από κουβέντες και ιστορίες ταξιδιωτών φωτίζουν το
φαινόμενο του τουρισμού απ’ τη σκοπιά των ίδιων των τουριστών, των αναζητήσεων,
των εμπειριών και των ταυτοτήτων τους. Μέσω ερευνητικών διαδικασιών, αναζήτηση
σε αρχεία, αντιπαράθεση προσωπικών και ιστορικών αφηγήσεων, επιτελεστικών
δράσεων, καταγραφικών πρακτικών αλλά και παραδοσιακών μεθόδων απεικόνισης και
αναπαράστασης του φαινομένου, πυροδοτούν μια αφορμή να συζητηθεί δημόσια ένα
θέμα που λαμβάνει όλο και μεγαλύτερες διαστάσεις στην παγκοσμιοποιημένη συνθήκη
με πολλαπλές επιδράσεις στη ζωή μας. Στην έκθεση, καλλιτέχνες εξετάζουν την
πολιτισμική ζωή των τουριστικών προϊόντων και τον ρόλο αυτών των αντικειμένων
στην κατασκευή του κοινωνικού, θέτουν το ζήτημα μιας σχετικά σύγχρονης τάσης,
αυτής της τυπολογίας του “πολιτικοποιημένου” τουρίστα, ένα νέο δεδομένο στην
τουριστική ζήτηση στο οποίο καλούνται να ανταποκριθούν διάφοροι φορείς του
τουρισμού. Διερευνούν τη διαπλοκή/αλληλεπίδραση του τουρισμού με έμφυλες
"πραγματικότητες", αναστοχάζονται πάνω στη “σκηνοθετημένη
αυθεντικότητα," και την αναζήτηση αυτής έξω από τη νεωτερικότητα και
καταπιάνονται με το θέμα του θρησκευτικού τουρισμού και του ταξιδιώτη
προσκυνητή.
Ένας απὀ τους στόχους της έκθεσης είναι να αναρωτηθούμε
εκ νέου το τι είναι “τουριστικός τόπος” και πώς και από ποιους διαμορφώνεται. Το
ζήτημα του τουρισμού διαπλέκεται με πάμπολους τρόπους με κρίσιμα ζητήματα των
σύγχρονων κοινωνιών της μετανάστευσης, της εργασίας, της οικονομίας, της κρίσης
αλλά και της αναζήτησης διαφυγών. Η Άμφισσα δεν γίνεται εδώ κατάνοητή απλά ως
ένα γεωγραφικό σημείο αλλά μας παρέχει τη δυνατότητα να στοχαστούμε πάνω στην
ειδυλλιακότητα και την αποκέντρωση. Γειτνιάζοντας με έναν βαρυσήμαντο συμβολικά
τόπο, τους Δελφούς, μας παρέχει την αφορμή να σταθούμε κριτικά απέναντι στα
θεωρούμενα ως αυτονόητα και να προβληματίσουμε καθιερωμένες και κυρίαρχες
μορφές και συστήματα γνώσης και εμπειρίας.
Ελπίδα
Καραμπά - Γλυκερία Σταθοπούλου
Συμμετέχοντες:
Η φωτογραφία είναι της Ραλλούς Παναγιώτου.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου