Α-στοχία

Άμφισσα 4 – 26 Οκτωβρίου, 2014 

Στο χώρο του παλαιού νοσοκομείου Άμφισσας 

Επιμέλεια έκθεσης: Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος 

 

  Βορριάς Παναγιώτης, "Τρυπώντας το νερό", Ιούλιος 2014

Θεματική της επικείμενης διοργάνωσης αποτελεί η διερεύνηση του όρου «α-στοχία». Στο επίκεντρο τίθεται εδώ ο εντοπισμός και η παραγωγή συμπτωματικών παραδειγμάτων, τα οποία συνηγορούν στην αποτίμηση της καλλιτεχνικής πρακτικής (ενός έργου) ως «κατά-δικασμένης» να μην πληροί ένα προσχεδιασμένα επιθυμητό ή επιδιωκόμενο στόχο.

Βασικό πλαίσιο της διοργάνωσης αποτελεί η διαλεύκανση και η κατάδειξη των ενδογενών και εξωγενών παραγόντων που επηρεάζουν τη σύλληψη, το σχεδιασμό και την υλοποίηση του έργου Τέχνης και Αρχιτεκτονικής. Οι λόγοι που μπορεί να οδηγήσουν σε κάθε είδους α-στοχία είναι σε μεγάλο βαθμό συνυφασμένοι με τη φάση του σχεδιασμού, τους τυχαίους παράγοντες που εμφανίστηκαν ή εμφανίζονται σε αυτήν, με πιθανές ελλείψεις ή παραλείψεις κατά την διάρκεια της κατασκευής- υλοποίησης αλλά και της μετέπειτα ή ύστερης χρήσης, όπως επίσης και με κάποιες δυσλειτουργίες και αυθαίρετες μετακίνησεις νοηματικών περιοχών. Κυρίως, όμως, αναφέρονται ως ένας μηχανισμός -μια κατασκευή- συλλεκτικού εναποθέτη (χώρος), μέσα στον οποίο κάθε εμφανιζόμενος παράγοντας πρέπει να αποκωδικοποιηθεί, να εγκυροποιηθεί και να αρχειοποιηθεί, σύμφωνα με μια μεθοδολογία σχεσιακής διάταξης. Κυρίαρχο ζητούμενο στην προκείμενη περίπτωση είναι η προσέγγιση των εννοιολογικών στοιχείων που εμφανίζουν ή υποκρύπτουν ομοιότητες, με απώτερο στόχο την ανακάλυψη πραγματικών συγγενειών μεταξύ έργων (τα οποία εκλαμβάνονται ως παραδείγματα, συμβάντα ή έννοιες), ικανών να καλύψουν και να αναδιατυπώσουν όλο το φάσμα του όρου “αστοχία”.

Ανάμεσα στους δύο πόλους υποκειμενικής επιτυχίας και αποτυχίας βρίσκεται ένας χώρος που είναι ικανός να φιλοξενήσει δυνητικά παραγωγικές δραστηριότητες, μέσα στις οποίες οι παράδοξοι κανόνες και το εκάστοτε δόγμα απορρίπτονται. Η α-στοχία προσεταιρίζεται έννοιες όπως το «λάθος», το «εσφαλμένο», το «ανολοκλήρωτο», ενώ προσδιορίζει στιγμές της σκέψης που αποφεύγουν τη συναίνεση, προκρίνοντας την επιλογή του πολλαπλασιασμού των ερωτήσεων αντί των απαντήσεων. Οι αφηρημένες αλλά και ταυτόχρονα πολλαπλές δυνατότητες που προσφέρει μια διαδικαστική ακολουθία χωρίς στόχο, ενισχύονται περαιτέρω από τα προβλήματα και τα εμπόδια της φυσικής υλοποίησης, διατηρώντας μια αέναη πάλη με τις ιδέες, τον υλομορφισμό, την εκπροσώπηση και την υποστήριξη κάθε νόρμας και ορισμού, καθώς αποτελεί βασικό ανασταλτικό αντικείμενο στην οριστική λήψη αποφάσεων και κατ επέκταση σε κάθε είδους τελεολογική κατασκευαστικότητα. Η εύρεση χρήσιμων και αποτελεσματικών κριτηρίων, τα οποία είναι ικανά να κρίνουν την επιτυχία ή την αποτυχία μιας κατάστασης, μπορεί να χαρακτηρίζονται τα ίδια από μόνα τους ως μια νέα συνθήκη- «ένα σημαντικό έργο»- ενώ παράλληλα ίσως αποτελούν το βασικότερο -κωδικοποιημένα πια- αναστοχαστικό παράγοντα. Κάτω από αυτήν τη γενικευτική γνωμάτευση, η α-στοχία προτάσσεται ως μια «ειδική» λειτουργία που άλλοτε θα λειτουργεί ως «ανεπίστροφη βαλβίδα ελέγχου» και άλλοτε, σε μια πιο εξειδικευμένη θεώρηση, θα είναι εξατομικευμένα το «νέο» έργο.

Οι αποτυχημένες υποσχέσεις που στο όνομα της εξέλιξης προτάθηκαν ως «οι μύθοι της avant-garde» (χρησιμοποιώντας τα λόγια του Samuel Beckett «To be an artist is to fail as no other dare to fail»), μας οδηγούν στη συνειδητοποίηση -στον χώρο των τεχνών- του πόσο φαινομενικά αδύνατο είναι να είμαστε απόλυτα σίγουροι για την έκταση, την ασφάλεια και τη σταθερότητα της εκάστοτε επιφάνειας εργασίας. Ενώ η επιτυχία θεωρείται στη ρασιοναλιστική θεωρία ως το υπερτιμημένο αγαθό, στη μεταπολεμική Τέχνη και Αρχιτεκτονική η αμφιβολία αγκάλιασε τον πειραματισμό, ενθαρρύνοντας τη λογική ο «κίνδυνος» να αναγνωρίζεται ως βιώσιμη στρατηγική.

Ο ρόλος του δημιουργού σε αυτό το «α-σταθές» περιβάλλον εργασίας είναι να ανταποκριθεί στην ανάγκη για δημιουργία ή στη δημιουργία σύμφωνα με μια ορισμένη σειρά γενικών κατευθύνσεων (προδιαγραφών), που άλλοτε προϋπάρχουν (είναι δηλαδή υποχρεωμένος να υιοθετήσει) και άλλοτε παρουσιάζονται κατά την πορεία υλοποίησης (ως αστάθμητοι κυρίως παράγοντες). Το εν λόγω παραγόμενο προϊόν, πρόγραμμα ή δημιουργία θα πρέπει να επιτελεί τη λειτουργία του και συγχρόνως να είναι αρκετά ευέλικτο, ώστε να μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανασκευαστεί και να τροποποιηθεί μπροστά σε ένα απρόσμενο συμβάν, σε ένα προκείμενο δεδομένο ή εν μέσω μιας πιθανής αποτυχημένης εφαρμογής του. Ο δημιουργός έτσι χρησιμοποιεί ένα μηχανισμό προθεσιακής παραδοχής, όντας δεκτικός στην αποδοχή των εκάστοτε συνθηκών-συμβάντων που εμβόλιμα εισβάλλουν στο περιεχόμενο του αντικειμένου του. Είναι δεκτικός στο να συμπεριφέρεται με έναν ενεργητικό και παράλληλα ριψοκίνδυνο τρόπο κατά τη διαδικασία παραγωγής του έργου χωρίς να καταπίνεται ή να συντρίβεται από αυτό. Η πρόθεση αυτή, όπως την οριοθετεί ο Wittgenstein, χρησιμοποιεί το σημείο στη σκέψη. Η πρόθεση μοιάζει να ερμηνεύει, να δίνει την οριστική ερμηνεία. Δε δίνει ένα ακόμα σημείο, αλλά κάτι Άλλο. Η α-στοχία προτάσσεται μέσα από αυτό το πρίσμα ως ένα ακόρεστο υλικό που θέτει σε κίνδυνο όλες τις δραστηριότητες, την επιθυμία για αυτάρκεια, για αυτο-κατάφαση και αυτο-επικύρωση. Το υποκείμενο αντιμετωπίζει τη «διαδικασία» και πασχίζει να αφήσει την αλήθεια του συμβάντος να παίξει, να ξεδιπλώσει κάθε τυχαία ή συνειδητή πτυχή της με την προσδοκία άλλοτε να εγκλωβίσει και άλλοτε να σκηνοθετήσει ένα δίκτυο συμπερασμάτων. Θέλει να εγκλείει «όψεις της προβληματικής» σε λέξεις, μορφές, δομές και νοήματα χωρίς να περιορίζει τις δυνάμεις του μονομερώς μέσω της κατασταλτικής βίας των αναπαραστάσεων. Το υποκείμενο της θεμελίωσης (ο εν δυνάμει δημιουργός) αναζήτα δομές προκειμένου να επιτρέψει στις κατασκευές του (Τέχνη, Αρχιτεκτονική, ποίημα, στοχασμός, οικονομία, πολιτειακή μορφή) να συστρατευθούν με τις δυνάμεις που επενεργούν καταλυτικά στην πορεία μετακίνησης από το μη υπαρκτό στο υπαρκτό και από την ιδέα στην χωρική σύλληψη. Διακινδυνεύει να έρθει πιο κοντά με ό,τι αυτό τις απειλεί περισσότερο προκειμένου να αντιμετωπίσει το σύνολο της διαδικαστικής αλληλουχίας με τρόπο τέτοιο ώστε σε κάθε στάδιο να μπορεί να αντιλαμβάνεται, να ελέγχει και να αφουγκράζεται κάθε μορφή ενδεχομενικότητας.

Η α-στοχία ως διατυπωμένη συνθήκη γίνεται έτσι ορατή με την μετατόπιση του κέντρου βάρους από την ιδιοσυγκρασιακή τοποθέτηση του καλλιτέχνη στο ίδιο το έργο τέχνης, από τη σχέση μεταξύ του έργου τέχνης με τον παρατηρητή του στην εσωτερική ανάλυση του πρώτου, στην εν δυνάμει «αλήθεια» που εμπεριέχει. Πρόκειται για μια συνθήκη που αφήνει κατά μέρος «την έννοια της Πραγματικότητας του Αριστοτέλη», αποφεύγοντας αποκαλυπτικές ή διαισθητικές οντολογίες. Η απομάκρυνση από το στόχο επιτυγχάνεται μέσω της υιοθέτησης μιας στάσης κατ' εξοχήν βιολόγου, που δεν παύει να απορεί για το ίδιο τον φορέα της σκέψης και, κατά περίπτωση, για την ίδια τη φύση της πρακτικής. Η υποκειμενικότητα του «στοχεύω» οφείλεται, όπως αναλύει έξοχα ο Ricoeur, στην ιδέα της «κατηγοριακής παράβασης», σε μια διαδικασία που επιτρέπει να εμπλουτίσουμε την παρεκλίση που υπο-νοείται από τη διαδικασία της μετάθεσης. Οι σχέσεις αλληλοεπίδρασης με γνώμονα μια τέτοια συνθήκη αλλοίωσης, που αναλύουν τα επιμέρους συστατικά του έργου και υπεισέρχονται αναπόφευκτα στο περιεχόμενο του, είναι αυτές που διαμορφώνουν την αλληλουχία και προσφέρουν κυρίως ενδείξεις για τους εμπλεκόμενους μηχανισμούς .Τα έργα που ανα-μένουμε δεν παράγουν απλώς με λογική συνέπεια συμπεράσματα αλλά προκείμενα. Η κάθε πράξη (ως αρχή της πρακτικής) εξαρτάται από τους εγγεγραμμένους στο «DNA της πρακτικής» τρόπους που ενεργεί ο δημιουργός, από τους εγγενείς κοινωνικό-βιολογικούς περιορισμούς και από τα βοηθητικά τεχνικά μέσα που έχει κατακτήσει για να τα υποστηρίζει.

Εστιάζοντας θεωρητικά όσο και πρακτικά στη σημασία της α-στοχίας, τόσο η υπό παρουσίαση έκθεση όσο και το υπό διοργάνωση συμπόσιο θα επιχειρήσουν να διατυπώσουν εναλλακτικά απροσδόκητους τρόπους ανοίγματος των πεπερασμένων καταστάσεων, σε ό,τι αφορά την παραγωγή εικαστικών και αρχιτεκτονικών έργων. Η επιδιωκόμενη μετατόπιση δεν έγκειται στη μεθόδευση αλλά στον επιζητούμενο σκοπό-στόχο. Κάθε «είδος» α-στοχιας αντιμετωπίζεται μέσα στο ίδιο πλαίσιο αναφοράς με τη συντομία, την έκπληξη, την απόκρυψη, το αίνιγμα, το ευφυολόγημα, την αντίθεση καθώς και όλες τις μεθοδεύσεις που υπηρετούν τον ίδιο σκοπό. Το ενδεχόμενο έλλειψης στόχου (α-στοχιας), ως μια περιοχή- εκδοχή διαδικαστικής αν-ακολουθίας, κινείται στη σφαίρα της κρίσης του αποτελέσματος μέσα από μια ενδοσκοπικά εμπειρική αποτίμηση που παρακολουθεί και καταγράφει γεγονότα που βρίσκονται σε εξέλιξη σε παράλληλο χρόνο με αυτόν της διαδικασίας παραγωγής- εκμαίευσης του έργου. Οριοθετείται ως ένα παράλληλο σύμπαν, ικανό να αποκαλύψει και να λειτουργήσει σαν δίαυλος επικοινωνίας για την κατανόηση του δυισμού μεταξύ των όρων «αποτυχία- επιτυχία». Αυτή η συλλογή και παρουσίαση των εικαστικών αναπαραστάσεων, διαμεσολαβήσεων, μυθοπλασίας και αντιπαραθέσεων θα αποπειραθεί να εξετάσει και να προσδιορίσει το συγκεκριμένο δίπολο, θέτοντάς το στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος ως μια προοπτική για διευρυμένη παραγωγική διαδικασία.

Θεόδωρος Ζαφειρόπουλος 

Προσκεκλημένοι καλλιτέχνες:

Βορριάς Πάνος, Γεροδήμος Βασίλης, Γυπαράκης Γιώργος, Δάλλας Αλέξης, Ευσταθιάδη Νατάσα, Καλαρά Νάντια, Καναρέλης Νίκος, Καπέλλος Γιάννης, Κωτσούλας Χρήστος (capten), Λάιος Αλέξανδρος, Μαντίκου Λίνα, Μπασσάνος Κώστας 
Ξαφοπούλου Αλεξία, Οικονομέας Νίκος, Παπαδάτος Γιώργος, Παπαδημητρίου Νίκος, Παπαδόπουλος Νίκος, Παπακωνσταντίνου Νίνα, Ποταμιάνου Άρτεμις, Σκαλτσάς Γιάννης, Σπύρου Έφη, Τσεριώνης Γιώργος, Τσώλης Κώστας, Φασουλή Μάρω, Φουτρής Δημήτρης, Χανδρής Παντελής, Ψυχούλης Αλέξανδρος, Ομάδα Εrrands (Ξαγοράρης Ζάφος, Ντώνα Σοφία, Παππά Νίνα, Θεοδωρόπουλος Δημήτρης, Κουφάκης Γιώργος, Μανουάχ Ιλάν, Σαραντοπούλου Αλέξια, Τσιγάρα Μαρία), Ομάδα KangarooCourt (Αμελαδιώτης Δημήτρης, Βέης Σίμος, Γκούντζος Φίλιππος, Κουκόλη Έλενα, Παπαδόπουλος Ιορδάνης, Σαχίνη Νάνα, Στρατόγλου Ιωάννα), Lewis and Taggard

Το συμπόσιο με τίτλο «Επιτελέστικοι λόγοι: Ενδεχόμενα αστοχίας» θα διοργανωθεί και θα πραγματοποιηθεί από το άτυπο εργαστήριο Νεο-ποιητικής
Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με την συμμετοχή των:
1. Δάλλας Αλέξης (Αρχιτέκτων)
2. Ζαβλάρη Μερόπη (Αρχιτέκτων- Εικαστικός)
3. Ζαφειρόπουλος Θεόδωρος (Εικαστικός)
4. Ντώνα Σοφία (Αρχιτέκτων)
5. Ωραιόπουλος Φίλιππος (Αρχιτέκτων, Ομότιμος Καθηγητής Παν. Θεσσαλίας)


Προσκεκλημένοι εισηγητές:
1. Μαρίνος Χριστόφορος (Ιστορικός Τέχνης, επιμελητής εκθέσεων, πρόεδρος
AICA- Hellas).
2. Μπαχτσετζής Σωτήρης (Ιστορικός Τέχνης, επιμελητής εκθέσεων)
3. Ζήκα Φαίη (Θεωρητικός Τέχνης, Επίκουρη Καθηγήτρια ΑΣΚΤ)

Η έκθεση και οι εκδηλώσεις θα καταγραφούν με σκοπό την παραγωγή μίας ταινίας μικρού μήκους σε συνεργασία με τους Greek Architects (http://www.greekarchitects.gr)